अँटीबायोटिक्सचा शेती आणि मांस उत्पादनात होणारा गैरवापर
2020 मध्ये भारताने मांस उत्पादनासाठी प्रति किलो मांसावर 114 मिलीग्राम अँटीबायोटिक्स वापरल्या, हे जागतिक स्तरावर उच्च प्रमाण आहे. जागतिक आरोग्य संघटनेच्या अहवालानुसार, अँटीबायोटिक्सचा अतिरेकी वापर केवळ प्राण्यांच्या आरोग्यासाठीच नव्हे, तर मानवी आरोग्यासाठीही धोका निर्माण करतो.
अँटीबायोटिक्सचा दुष्परिणाम
प्राण्यांच्या वेगाने वाढीसाठी किंवा रोगांपासून वाचवण्यासाठी अँटीबायोटिक्सचा वापर केला जातो. मात्र, यामुळे जीवाणू औषध-प्रतिरोधक होण्याची शक्यता वाढते, ज्यामुळे गंभीर आजारांचा धोका निर्माण होतो. दूषित मांस आणि दुग्धजन्य पदार्थांच्या सेवनामुळे माणसांपर्यंत हे रोगजंतू पोहोचू शकतात.
शेतीतील अँटीबायोटिक्सचा वापर
शेळ्यांमध्ये प्रति किलो मांसासाठी सर्वाधिक 243 मिलीग्राम अँटीबायोटिक्स वापरल्या जातात, त्यानंतर डुकरांसाठी 173 मिलीग्राम, गायींसाठी 60 मिलीग्राम, तर कोंबड्यांसाठी 35 मिलीग्राम. कोंबड्यांमध्ये कमी वापराचे एक कारण म्हणजे त्यांची जीवनकाळ कमी असते; ते 40-50 दिवसांतच कत्तल केली जातात.
भारत आणि जागतिक परिस्थिती
2020 मध्ये भारत अँटीबायोटिक्स वापराच्या यादीत 30 व्या स्थानावर होता. तुलनेने, युरोप आणि आफ्रिकेत 50 मिलीग्रामपेक्षा कमी अँटीबायोटिक्स वापरल्या जातात, कारण तेथे कडक नियम आणि पर्यायी शेती पद्धतींचा अवलंब केला जातो. उदाहरणार्थ, नॉर्वेमध्ये फक्त 4 मिलीग्राम अँटीबायोटिक्सचा वापर होतो, जो भारताच्या तुलनेत 30 पट कमी आहे.
गैरवापर कमी करण्यासाठी उपाय
युरोपातील काही देशांनी शेतीसाठी अँटीबायोटिक्सचा वापर 50% पर्यंत कमी केला आहे. हे मुख्यत्वे योग्य नियमन आणि शाश्वत शेती पद्धतींच्या अवलंबामुळे शक्य झाले. अँटीबायोटिक्सचा पूर्णतः बंदी करण्याऐवजी, फक्त आवश्यक तेव्हाच आणि कमी प्रमाणात त्यांचा वापर करण्यावर भर दिला पाहिजे.
समारोप
अँटीबायोटिक्सचा मर्यादित व नियंत्रित वापर केल्यास प्राण्यांचे आरोग्य आणि मांस उत्पादन टिकवून ठेवता येईल. शाश्वत शेतीचा अवलंब आणि कडक नियम यामुळे जागतिक स्तरावर या समस्येवर मात करता येईल.
ही कथा अन्नसुरक्षेला धक्का देणाऱ्या अँटीबायोटिक्सच्या अतिवापराचे परिणाम आणि उपाय अधोरेखित करते.