ट्रम्प 2.0: दक्षिण आशियासाठी नवी संधी की नवे आव्हान?

ट्रम्प 2.0: दक्षिण आशियासाठी नवी संधी की नवे आव्हान?

2025 च्या थंडीत वॉशिंग्टनमधील एका भव्य समारंभात डोनाल्ड ट्रम्प पुन्हा अमेरिकेचे अध्यक्ष म्हणून शपथ घेणार आहेत. जगभरात या घटनेची चर्चा आहे—कौतुक, चिंता आणि कुतूहल. दक्षिण आशियासाठी मात्र हा फारसा अनोळखी अनुभव नाही. पहिल्या कार्यकाळात त्यांनी या प्रदेशावर आपला ठसा उमटवला होता. मात्र, या वेळी त्यांची धोरणे अधिक प्रभावी, कधी आश्वासक तर कधी आव्हानात्मक ठरतील, हे नक्की.

भारत-अमेरिका संबंध: उंचावणारा प्रवास

भारत आणि अमेरिका यांच्यातील संबंध हा केवळ द्विपक्षीय संबंधांचा खेळ नाही, तर आंतरराष्ट्रीय राजकारणातील मोठा प्रवास आहे. 2009 मध्ये अमेरिकेने भारताला नेट-सिक्युरिटी प्रोव्हायडर म्हणून मान्यता दिली, त्यातून भारताच्या जागतिक महत्वाकांक्षा उंचावल्या. 2021-24 च्या बायडेन प्रशासनातही चीनच्या आक्रमक धोरणांमुळे दोन्ही देश अधिक जवळ आले.

अमेरिकेच्या इंडो-पॅसिफिक धोरणाने भारताला नेतृत्वासाठी प्रोत्साहन दिले. नेपाळमधील मिलेनियम चॅलेंज कॉर्पोरेशन प्रकल्प, श्रीलंकेच्या आर्थिक संकटावरील मदत आणि बांगलादेशाशी सामंजस्यपूर्ण धोरण यामुळे या सहकार्याचे भौगोलिक आणि आर्थिक परिणाम दिसले.

विसंगतींचे सावट

सहकार्याचा हा प्रवास सोपा मात्र नव्हता. अमेरिकेच्या लोकशाही आणि मानवी हक्कांवर भर देणाऱ्या धोरणांनी कधी-कधी भारतासाठी आव्हान निर्माण केले. बांगलादेशात शेख हसीना सरकारला दिलेले भारताचे समर्थन अमेरिकेला न पटले. उलट, अमेरिकेच्या निर्बंधांमुळे बांगलादेश अधिकाधिक चीनच्या जवळ जाताना दिसला.

श्रीलंकेतील आदाणी समूहाचे प्रकल्प असो वा रशियाशी व्यापार करणाऱ्या भारतीय कंपन्यांवर लादलेले निर्बंध—अशा घटनांनी भारत-अमेरिका संबंधांमध्ये तणाव निर्माण केला.

ट्रम्प 2.0: नवे वारे

डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या पुनरागमनाने या विसंगतींवर काही प्रमाणात पडदा टाकला जाईल, असे तज्ज्ञांचे मत आहे. ट्रम्प यांची राष्ट्रवादावर आधारित अमेरिका फर्स्ट धोरणे चीनविरोधी आघाडीला प्राधान्य देतील. मानवी हक्क आणि लोकशाहीच्या मुद्द्यांवर ते तुलनेने कमी भर देतील, ज्यामुळे भारताच्या कार्यपद्धतीस अधिक मोकळीक मिळेल.

पाकिस्तानविषयी कठोर भूमिका आणि अफगाणिस्तानातून अमेरिकेच्या माघारीने पाकिस्तानचे धोरणात्मक महत्त्व कमी झाले आहे. यामुळे भारत-अमेरिका संबंधांतील जुन्या तणावांना वळसा घालता येईल.

दक्षिण आशियावर परिणाम

ट्रम्प यांच्या नेतृत्वाखाली दक्षिण आशियातील देशांवर अमेरिकेचा दबाव वाढण्याची शक्यता आहे. चीनविरोधी भूमिका घेताना या देशांना अमेरिकेच्या धोरणांचे समर्थन करावे लागेल. श्रीलंका आणि म्यानमारसारख्या देशांना ट्रम्प यांच्या मानवी हक्कांवरील कमी भराचा फायदा होईल. मात्र, बांगलादेशसारख्या देशांना राजकीय बदलांमुळे अमेरिकेच्या मदतीत कपात अनुभवावी लागू शकते.

जर ट्रम्प यांनी रशिया-युक्रेन युद्धावर शांतता प्रस्थापित केली आणि पश्चिम आशियातील संकट सोडवले, तर याचा परिणाम दक्षिण आशियातील अन्नधान्य आणि इंधनाच्या किंमतींवर होईल, जे या देशांच्या अर्थव्यवस्थांना दिलासा देऊ शकते.

भविष्यातील वाटचाल

ट्रम्प 2.0 च्या नेतृत्वाखाली भारत-अमेरिका संबंध अधिक दृढ होतील, पण त्याच वेळी चीनविरोधी आघाडीमुळे दक्षिण आशियातील देशांच्या धोरणांवर दबाव वाढेल. भारताचे नेतृत्व, ट्रम्प यांची धोरणात्मक शैली, आणि दक्षिण आशियातील देशांचे संतुलन कसे राहील, यावरच या प्रदेशाचे भविष्य अवलंबून असेल.

शेवटचा प्रश्न

दक्षिण आशिया सध्या संधी आणि संकटांच्या वळणावर उभा आहे. ट्रम्प यांचे नेतृत्व या प्रदेशाला आर्थिक स्थिरता आणि आंतरराष्ट्रीय प्रभाव देईल की नव्या संघर्षांमध्ये ढकलून देईल, याचे उत्तर येणाऱ्या काळात मिळेल. पण एक मात्र निश्चित—दक्षिण आशिया आता एका नव्या प्रवासासाठी सज्ज आहे.